26 / 92
24
kruszywom cech zgodnych ze specyfikacjami technicznymi oraz właściwościami użytkowymi wyrobu zadeklarowa-
nymi przez producenta.
Aby kopalina ze złoża nadawała się do produkcji kruszyw budowlanych i drogowych, bardzo ważnym elemen-
tem jest określenie jej parametrów jakościowych już na etapie sporządzenia dokumentacji geologicznej. Dlatego też,
reprezentatywne dla serii złożowej próbki pochodzące z robót geologicznych powinny zostać przekazane do badań
laboratoryjnych w celu określenia jakości i przydatności kopaliny do celów budowlanych i drogowych w oparciu
o obowiązujące w tym zakresie normy.
Wiele parametrów jakościowych kruszyw (np. krzywa składu ziarnowego, kształt ziaren, itp.) jest stosunkowo
łatwych do modyfikacji podczas procesu przeróbki kopaliny, stąd nie mają one kluczowego znaczenia w kryterium
geologicznym wyboru złóż do zagospodarowania.
W celu selekcji złóż, należy uznać, że kopalina nienadająca się do produkcji kruszyw budowlanych i drogowych
to taka, która charakteryzuje się parametrami zestawionymi w tabeli 4.3.
Tabela 4.3.
Krytyczne parametry kopaliny eliminujące ją do produkcji kruszyw budowlanych i drogowych (opracowa-
nie własne na podstawie PN-EN oraz WT-4)
Lp.
Właściwości
Oznaczenie
wg PN-EN
Procentowy ubytek
masy lub masa frakcji
1
Odporność na rozdrabnianie wg PN-EN 1097-2
(współczynnik Los Angeles)
LA
50
>50%
2 Nasiąkliwość wg PN-EN 1097-6:2000
WA
24
2
>5%
3 Mrozoodporność wg PN-EN 1367-1
F10
>10%
4 Maksymalna zawartość pyłów wg PN-EN 933-5
UF
15
>15%
5 Wskaźnik piaskowy wg PN-EN 13286-2
SE
<35%
Jeżeli w toku badań geologicznych, któraś z wymienionych właściwości kopaliny charakteryzuje się parametrami
przedstawionymi w tabeli 4.3. to takie złoże należy odrzucić z dalszych prac koncepcyjnych.
Przy porównywaniu parametrów kopaliny określonych w dokumentacji geologicznej złoża z tymi zawartymi
w tabeli 4.3, konieczne jest zwrócenie uwagi, czy parametry te były badane wg wyszczególnionych w tej tabeli norm.
Porównywanie ze sobą wyników pochodzących z różnych metod pomiarów może być powodem nieporozumień
i wyciągania błędnych wniosków, co do wyboru złóż do zagospodarowania.
4.2. Kryteria górnicze wyboru złóż do zagospodarowania
Technika pozyskiwania kopalin ze złóż jest ściśle powiązana z parametrami geologiczno-górniczymi zalegania
złoża. Pod względem twardości i zwięzłości, kopaliny można podzielić na:
•
skały lite bardzo zwięzłe (np. andezyt, bazalt, diabaz, dolomit, gabro, gnejs, granit, kwarc, marmury, melafiry,
porfiry, sjenity),
•
skały lite średnio i mało zwięzłe (np. margiel, piaskowiec, wapień, łupki),
•
skały luźne (np. piaski i żwiry).
Wszystkie z wymienionych wyżej skał mogą stanowić bazę do produkcji kruszyw budowlanych i drogowych.
Skały lite bardzo zwięzłe muszą być urabiane za pomocą materiałów wybuchowych. Skały lite średnio i mało zwięzłe
urabia się za pomocą materiałów wybuchowych lub mechanicznie, za pomocą maszyn górniczych. Skały luźne pozy-
skuje się już tylko mechanicznie (np. przy pomocy koparek jednonaczyniowych lub ładowarek).
Oprócz twardości i zwięzłości skał zalegających w złożu istotne znaczenie ma poziom wód podziemnych. Będzie
on determinował czy eksploatacja złoża będzie prowadzona z lądu czy też spod powierzchni lustra wody, przy czym
poniżej lustra wody można prowadzić tylko wydobycie skał luźnych.
Pod względem technicznym najłatwiejszą techniką eksploatacji jest wydobywanie skał luźnych metodą lądową.
Im skała jest twardsza, tym techniki górnicze niezbędne do jej wydobycia stają się bardziej zaawansowane (Będkow-
ski i in., 2016).